Blogpost Dossier: RF-EMF en melatonine

Melatonine is een hormoon dat wordt aangemaakt door de epifyse in de hersenen, hoofdzakelijk als reactie op duisternis. Het wordt gelinkt aan de regulering van slaap en het (biologische) dag- en nachtritme van het lichaam.

Laat op de avond begint het lichaam meer melatonine aan te maken met een piek rond middernacht terwijl daglicht de aanmaak van melatonine onderdrukt. Overdag blijft de productie laag wat kan helpen om wakker en alert te blijven.

Een aantal studies hebben de link onderzocht tussen radiofrequente elektromagnetische velden en de aanmaak van melatonine. Er dient te worden opgemerkt dat de resultaten van deze studies nog controversieel zijn en dat er meer onderzoek nodig is alvorens conclusies kunnen getrokken worden over de mogelijke gevolgen van radiofrequente elektromagnetische velden voor de aanmaak van melatonine.

Om de mogelijke gevolgen van RF-EMV op de melatonineaanmaak te onderzoeken, kunnen verschillende studies worden gevoerd:

• Studies in vivo: Deze studies worden uitgevoerd op proefdieren die worden blootgesteld aan verschillende RF-EMV-niveaus. De aanmaak van melatonine wordt dan gemeten om te bepalen of de blootstelling enige effecten heeft op de epifyse.
• Gecontroleerde experimentele studies: Deze studies worden uitgevoerd op mensen, waarbij zeal dan niet worden blootgesteld aan RF-EMV. De aanmaak van melatonine wordt gemeten (over het algemeen via de concentratie ervan in het speeksel of de uitscheiding van derivaten in urine) na RF-EMV-blootstelling om te bepalen of concentraties veranderen afhankelijk van de blootstelling.
• Observationele studies: Deze studies worden uitgevoerd op groepen van mensen die worden blootgesteld aan verschillende RF-EMV-niveaus. Onderzoekers meten de aanmaak van melatonine (ook in speeksel of urine) bij deelnemers die aan verschillende niveaus van RF-EMF worden blootgesteld.

In hun literatuuroverzicht hebben Selmaoui & Touitou (2021) 14 in-vivostudies opgenomen. Tien daarvan hebben geen effect aangetoond en vier concludeerden dat er sprake was van een verlaagde melatonineaanmaak. Van de opgenomen studies die gecontroleerde experimenten omvatten bij mensen, werden geen effecten aangetoond bij zeven studies en een verlaagde aanmaak van melatonine in speeksel in één studie. Uitgaande van hun literatuuroverzicht concludeerden de auteurs dat onderzoek naar de gevolgen van RF-EMF op melatonineaanmaak nog beperkt is en dat de resultaten elkaar tegenspreken. Sommige spreken van effecten, andere niet en nog andere kunnen niet tot een definitieve conclusie leiden. Er is meer onderzoek nodig om afdoende te kunnen concluderen of RF-EMV een effect kan hebben op de aanmaak van melatonine en om te verduidelijken welke biologische mechanismen desgevallend zouden kunnen betrokken zijn.

Van de observationele studies hebben Wood et al (2006) bij 55 vrijwilligers onderzocht of blootstelling aan elektromagnetische mobiele-telefoonsignalen gedurende 30 minuten voor het slapengaan een invloed had op de afscheiding van melatonine. De vrijwilligers hebben deelgenomen aan twee nachten van testen, één met werkelijke blootstelling en één met een schijnblootstelling (dubbelblind). De resultaten toonden aan dat de totale afscheiding van melatonine gedurende de nacht niet werd beïnvloed bij werkelijke blootstelling. Burch et al (2002) keken naar het verband tussen dagelijks gebruik van de mobiele telefoon en de uitscheiding van melatonine in urine bij twee groepen van mannelijke elektriciens. De resultaten wezen niet op verschillen in de eerste groep. Bij de tweede groep werden bij de werkers die hun mobiele telefoon meer dan 25 minuten per dag gebruikten, echter een lagere nachtelijke uitscheiding vastgesteld dan bij werkers die hun mobiele telefoon niet gebruikten.

Het is belangrijk om op te merken dat RF-EMF niet de enige factor is die een invloed kan hebben op de aanmaak van melatonine. Andere factoren zoals onvoldoende blootstelling aan daglicht of omgekeerd, blootstelling aan kunstlicht ‘s nachts (cf. bijv. Smolensky et al., 2015 of Touitou et al., 2017), schermlicht ‘s nachts (cf. bijv. Cho et al., 2015), het nuttigen van cafeïne (cf. bijv. Park et al., 2018), en activiteiten voor het slapengaan (zie bijv. Hartmann et al., 2019 of Salti et al., 2015) kunnen de melatoninecyclus beïnvloeden en het ritme van slapen en wakker zijn van het lichaam verstoren. Verschillende van die factoren kunnen maar moeilijk losgekoppeld worden van het gebruik van draadloze technologieën, los van de blootstelling aan RF-EMV. Dat is zeker het geval bij menselijke studies waarbij goed ontworpen methodes cruciaal zijn. Er is dus verder onderzoek nodig om de mogelijke gevolgen van RF-EMV op melatonineaanmaak beter te begrijpen en om aanbevelingen voor de gezondheid te maken indien nodig.

Voor de volledigheid zouden we ook andere studies moeten vermelden die hebben gekeken naar de gunstige effecten van melatonine op effecten gelinkt aan blootstelling aan RF-EMV en die nog onderzocht worden, zoals oxidatieve stress of DNA-schade. In het licht van het gebrek aan conclusies betreffende het risico van RF-EMV voor de gezondheid van de mens bij de huidige blootstellingsniveaus gaan we echter niet dieper in op die studies.

Burch, J. B., Reif, J. S., Noonan, C. W., Ichinose, T., Bachand, A. M., Koleber, T. L., & Yost, M. G. (2002). Melatonin metabolite excretion among cellular telephone users. International journal of radiation biology, 78(11), 1029–1036. https://doi.org/10.1080/095530...

Cho, Y., Ryu, S. H., Lee, B. R., Kim, K. H., Lee, E., & Choi, J. (2015). Effects of artificial light at night on human health: A literature review of observational and experimental studies applied to exposure assessment. Chronobiology international, 32(9), 1294–1310. https://doi.org/10.3109/07420528.2015.1073158

Hartmann, M., Pelzl, M. A., Kann, P. H., Koehler, U., Betz, M., Hildebrandt, O., & Cassel, W. (2019). The effects of prolonged single night session of videogaming on sleep and declarative memory. PloS one, 14(11), e0224893. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0224893

Park, J., Han, J. W., Lee, J. R., Byun, S., Suh, S. W., Kim, T., Yoon, I. Y., & Kim, K. W. (2018). Lifetime coffee consumption, pineal gland volume, and sleep quality in late life. Sleep, 41(10), 10.1093/sleep/zsy127. https://doi.org/10.1093/sleep/zsy127

Salti, R., Tarquini, R., Stagi, S., Perfetto, F., Cornélissen, G., Laffi, G., Mazzoccoli, G., & Halberg, F. (2006). Age-dependent association of exposure to television screen with children's urinary melatonin excretion?. Neuro endocrinology letters, 27(1-2), 73–80.

Selmaoui, B., & Touitou, Y. (2021). Association Between Mobile Phone Radiation Exposure and the Secretion of Melatonin and Cortisol, Two Markers of the Circadian System: A Review. Bioelectromagnetics, 42(1), 5–17. https://doi.org/10.1002/bem.22310

Smolensky, M. H., Sackett-Lundeen, L. L., & Portaluppi, F. (2015). Nocturnal light pollution and underexposure to daytime sunlight: Complementary mechanisms of circadian disruption and related diseases. Chronobiology international, 32(8), 1029–1048. https://doi.org/10.3109/07420528.2015.1072002

Touitou, Y., Reinberg, A., & Touitou, D. (2017). Association between light at night, melatonin secretion, sleep deprivation, and the internal clock: Health impacts and mechanisms of circadian disruption. Life sciences, 173, 94–106. https://doi.org/10.1016/j.lfs.2017.02.008

Wood, A. W., Loughran, S. P., & Stough, C. (2006). Does evening exposure to mobile phone radiation affect subsequent melatonin production? International journal of radiation biology, 82(2), 69–76. https://doi.org/10.1080/09553000600599775