Historiek & vandaag 5G en het institutioneel kader

• Internationale Telecommunicatie Unie (ITU)

De Internationale Telecommunicatie Unie of ITU is mondiaal bevoegd voor informatie- en communicatietechnologie. Het is een gespecialiseerd agentschap van de Verenigde Naties dat werd opgericht om internationale connectiviteit van communicatienetwerken mogelijk te maken.

De ITU ontwikkelde de technische normen voor internationale mobiele telecommunicatie (IMT) van 2G, 3G en 4G. Sinds 2012 werkt de ITU ook aan de technische eisen voor 5G. Daarbij hoort ook de roadmap naar 5G. In samenspraak met alle actoren en landen werd in februari 2021 de officiële aanbeveling M.2150-0 uitgegeven. Daarin staan gedetailleerde specificaties van de radio-interfaces voor de terrestrische component van 5G. Meer over de ontwikkeling van 5G lees je hier.

• 3rd Generation Partnership Project (3GPP)

3rd Generation Partnership Project of 3GPP is een wereldwijde samenwerking tussen verschillende organisaties voor de telecommunicatie die werken rond standaardisering. Onder andere het Europees Telecommunicatie en Standaardisatie Instituut (ETSI) maakt er deel van uit. Zij gaan aan de slag met de aanbevelingen M.2150-0 van de ITU en zetten ze om in technische standaarden. Dankzij deze samenwerking ontstaan netwerken over de hele wereld die vlot samenwerken en dezelfde technische taal spreken.

• ICNIRP

ICNIRP staat voor International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection. Binnen deze commissie onderzoeken stralingsdeskundigen en andere wetenschappers de mogelijke schadelijke effecten van elektromagnetische straling. De Wereldgezondheidsorganisatie baseert zich op de onderzoeken en richtlijnen van het ICNIRP om de aanbevelingen voor stralingsnormen voor onder andere 5G op te stellen. Meer info over stralingsnormen en de impact van 5G op onze gezondheid lees je hier.

• Europese Commissie

De Europese Commissie is de uitvoerende tak van de Europese Unie. Zij is verantwoordelijk voor het opstellen van voorstellen voor nieuwe Europese wetgeving en voert de besluiten van het Europees Parlement en de Raad van de EU uit.

In september 2016 lanceerde de Europese Commissie het Actieplan voor de ontwikkeling van 5G. Het actieplan omvat een gecoördineerde aanpak met timings rond de uitrol van 5G binnen de EU in 2020. Bovendien beoogt het actieplan samenwerkingen tussen de lidstaten en belanghebbenden uit de industrie om spectrumbanden voor 5G te identificeren en toe te wijzen. Daarnaast houdt de Commissie ook toezicht op de omzetting van Europese richtlijnen naar nationaal recht.

• Het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie

Het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie vormen samen de wetgevende macht van de EU. Het Europees Parlement is samengesteld uit 705 parlementsleden uit alle lidstaten. In de Raad van de Europese Unie komen ministers uit alle EU-landen bij elkaar. Samen beslissen ze over de Europese wetgeving, coördineren ze het beleid en ontfermen ze zich over wetsvoorstellen. De gemaakte afspraken zijn bindend voor de nationale regeringen. De Raad van de Europese Unie komt bijeen in 10 verschillende "formaties", afhankelijk van het onderwerp dat wordt besproken, met telkens de bevoegde ministers uit de lidstaten. Zo wordt in de Raad Vervoer, Telecommunicatie en Energie de uitvoering van de EU-doelstellingen onder meer op het gebied van telecommunicatie en 5G besproken.

Op 1 juni 2017 nam het Europees Parlement enkele besluiten rond 5G. Die formuleerde ze in de resolutie 'Internetconnectiviteit voor groei, concurrentievermogen en cohesie: Europese gigabitmaatschappij en 5G'. Hiermee ondersteunt het Parlement het actieplan van de Europese Commissie.

Met het Europees wetboek voor elektronische communicatie van 11 december 2018 willen het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie de connectiviteit alsook de toegang tot en het gebruik van netwerken met zeer hoge capaciteit bevorderen. Het beoogt de harmonisering van het beheer van het radiospectrum, met name door het tijdschema vast te stellen voor de toewijzing van de frequenties voor 5G. Het Europees wetboek moest door de Lidstaten worden omgezet tegen 21 december 2020.

• De Europese Raad

De Europese Raad maakt geen deel uit van de wetgevende instellingen maar bepaalt wel de beleidsagenda van de Europese Unie. De Europese Raad bestaat, in tegenstelling tot de Raad van Europese Unie niet uit de ministers van de lidstaten, maar uit de staatshoofden en regeringsleiders van de 27 EU‑lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie.

Zo nam de Europese Raad op 3 december 2019 conclusies aan waarin het benadrukt dat 5G-netwerken deel zullen uitmaken van cruciale infrastructuur van de EU voor het behoud van vitale maatschappelijke en economische functies. In de conclusies wordt ook gepleit voor een alomvattende beveiliging van 5G-netwerken.

• Europees Telecommunicatie en Standaardisatie Instituut (ETSI)

Het Europees Telecommunicatie en Standaardisatie Instituut (ETSI) is een organisatie die werkt rond de standaardisering van de telecommunicatie-industrie in Europa. Het ETSI maakt deel uit van het 3rd Generation Partnership Project of 3GPP: een wereldwijde samenwerking rond standaardisering tussen verschillende organisaties voor de telecommunicatie. Zij gaan samen aan de slag met de aanbevelingen M.2150-0 van de ITU en zetten ze om in technische standaarden. Dankzij deze samenwerking ontstaan netwerken over de hele wereld die vlot samenwerken en dezelfde technische taal spreken.

• Federaal Parlement en regering

Het Federaal Parlement en de regering vormen het kader voor de veiling van de gebruiksrechten voor de 5G-radiofrequenties. Ter voorbereiding van de wettelijke 5G werkzaamheden vond op 11 december 2019 in de bevoegde Kamercommissie van het federale parlement een hoorzitting plaats over de 5G-uitrol en op 5 februari 2020 een actualiteitsdebat. In een nieuwe wet legde het parlement de radiofrequenties vast die moeten worden geveild voor de uitrol van 5G. In uitvoering van deze wet maakt de regering koninklijke besluiten op. Deze besluiten bepalen onder meer de technische vereisten en de dekkingsverplichtingen voor de uitrol van 5G per operator.

Het wetsontwerp en de koninklijke besluiten die de voorwaarden voor het verkrijgen en uitoefenen van de 5G- gebruiksrechten in België vastleggen, werden door de federale ministerraad goedgekeurd op 22 januari 2021. Op 26 mei 2021 keurde het Overlegcomité het ontwerp van wet goed. Het federaal parlement volgde op 17 juni 2021. Pas nadat het Overlegcomité zich ook akkoord verklaarde met de koninklijke besluiten kan de veiling van de radiofrequenties starten. In afwachting hiervan werd het geheel van de teksten aan diverse openbare raadplegingen onderworpen, onder meer op 24 december 2019 en 16 juli 2021.

Op 24 november 2021 gaf het overlegcomité finaal zijn akkoord voor de koninklijke besluiten voor de veiling van 5G-spectrum. Na publicatie van de koninklijke besluiten, op 23 december 2021, startte het BIPT met de voorbereidingen van de veiling. Deze werd afgesloten op 20 juli 2022.

Daarnaast werkt het Federaal Parlement ook het veiligheidskader rond 5G en mobiele netwerken uit. Bijkomende specifieke maatregelen worden bij wet vastgelegd en uitgewerkt in een koninklijk besluit.

• Belgisch Instituut voor postdiensten en telecommunicatie

Het Belgisch Instituut voor postdiensten en telecommunicatie(BIPT) staat als regulator van de elektronische communicatiemarkt in voor het beheer van het spectrum van de radiofrequenties. Vanuit die bevoegdheid kent het BIPT gebruiksrechten toe. Dit is ook het geval voor de frequentiebanden die voor 5G zullen aangewend worden.

Na de goedkeuring van de wettelijke en reglementaire teksten door het Federaal Parlement, de regering en het Overlegcomité, startte het BIPT een ‘multibandveiling’. In die veiling worden de gebruiksrechten voor verschillende radiofrequentiebanden toegekend. Het startschot voor de multibandveiling werd gegeven op 14 januari 2022, toen het BIPT belangstellende mobiele operatoren uitnodigde om hun kandidatuur in te dienen voor de veiling. Het BIPT publiceerde samen met de oproep tot kandidaatstelling ook het informatiememorandum voor de toekenning van de spectrumvergunningen met daarin een toelichting over de toepasselijke wetgeving en procedures, onder andere over de voorwaarden die aan de vergunningen gekoppeld zijn. Het is beschikbaar op de specifieke website van de veiling.

De kandidaturen van vijf mobiele operatoren, waaronder twee nieuwkomers, werden na onderzoek door het BIPT allen ontvankelijk verklaard op 18 maart 2022. Eén van de ontvankelijk verklaarde nieuwkomers heeft de optie gelicht om, mits betaling, te kunnen beschikken over een gereserveerd pakket aan radiospectrum in de verschillende radiofrequentiebanden, zowel voor de nieuwe 5G-radiofrequentiebanden als de bestaande 2G-, 3G- en 4G radiofrequentiebanden. Deze nieuwe mobiele operator krijgt hierdoor de mogelijkheid om met een toereikend spectrumpakket de Belgische markt te betreden. Ook de drie bestaande mobiele operatoren hebben de optie gelicht om, eveneens mits betaling, het voor hen gereserveerde spectrum te verwerven waardoor ze de continuïteit van hun huidige dienstverlening kunnen verzekeren.

Tijdens de “multibandveiling”, afgesloten op 20 juli 2022, werden de gebruiksrechten in volgende frequentiebanden toegekend:

• de radiofrequentiebanden voor 2G en 3G waarvoor de bestaande gebruiksrechten aflopen: 900 MHz, 1800 MHz, 2100 MHz;
• de nieuwe radiofrequentiebanden specifiek voor 5G: 700 MHz, 3600 MHz, 1400 MHz.

Gewesten

De gewesten zijn onder meer bevoegd voor het leefmilieu en stellen maatregelen op om de risico's verbonden aan de niet-ioniserende stralingen te voorkomen en te beperken. Het zijn dus de gewesten die de stralingsnormen, als onderdeel van hun leefmilieubevoegdheid, vastleggen die operatoren moeten naleven. Elk gewest legt op eigen grondgebied de specifieke normen vast en controleert of de normen worden gerespecteerd.

In België zijn er drie gewesten:

• Vlaanderen
• Brussels Hoofdstedelijk Gewest
• Wallonië

Daarnaast bepalen de gewesten de voorwaarden waaronder antennes kunnen worden geplaatst en uitgebaat. Ook hier verschillen de regels naargelang het gewest:

• In Vlaanderen is een conformiteitsattest en soms ook een omgevingsvergunning nodig;
• Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vereist een milieuvergunning;
• In Wallonië is een stedenbouwkundige vergunning nodig.

Gemeenschappen

In België zijn er drie gemeenschappen met elk hun eigen bevoegdheden:

• Vlaamse Gemeenschap;
• Franse Gemeenschap;
• Duitstalige Gemeenschap.

Gezien deze bevoegdheidsverdeling zijn verschillende aspecten van de informatiemaatschappij onderhevig aan verschillende bevoegdheden. Zo zijn radio-omroep en televisie als mediabevoegdheid een ‘culturele aangelegenheid’ waardoor ze behoren tot de bevoegdheid van de gemeenschappen.

De federale overheid, bevoegd voor telecommunicatie, is dus niet de enige die bevoegd is om kwesties op vlak van elektronische-communicatienetwerken en -infrastructuur te regelen. Daarom werken de verschillende bevoegde overheden nauw samen. Bijvoorbeeld: de ontwerpregelgeving met betrekking tot omroep en telecommunicatie wordt goedgekeurd in het Overlegcomité. Dit geldt ook voor de regelgevende initiatieven rond 5G. Ook worden de opbrengsten van de spectrumveilingen verdeeld tussen het federale en gemeenschapsniveau.

Voortraject op Europees niveau

De lijnen voor de invoering van 5G in België worden uitgezet door Europa. In 2016 stelde de Europese Commissie voor om de 5G-netwerken gecoördineerd uit te rollen. Dat plan van aanpak werd opgenomen in het 5G Actieplan. Daarin wijst de Europese Unie drie voorkeursfrequenties aan:

• 700 MHz
• 3,5 GHz
• 26 GHz

Vervolgens legde het Europees Wetboek voor elektronische communicatie de Lidstaten een concrete kalender op voor de invoering van 5G in deze radiofrequentiebanden. De timing hiervoor is bindend en werd ook goedgekeurd door België.

Verloop in België

Het democratisch proces in België werd ingezet in juli 2018. De federale Ministerraad nam ontwerpteksten aan voor de organisatie van de veiling. De veiling kon niet worden opgestart zonder de goedkeuring van het Overlegcomité (het orgaan waarin de verschillende Belgische overheden hun beleid op elkaar afstemmen) en het Parlement. Op 11 december 2019 vond een parlementaire hoorzitting plaats over de 5G-uitrol. Daarna volgde een actualiteitsdebat.

Het officieel akkoord voor de uitrol van de veiling bleef uit terwijl de Europese deadline voor de 5G-introductie dichterbij kwam. Daarom startte het Belgisch Instituut voor postdiensten en telecommunicatie (BIPT) een procedure voor de toekenning van voorlopige gebruiksrechten in een deel van de 3600 MHz-band. Verschillende operatoren zoals Cegeka, Orange Belgium, Proximus, en Telenet Group stelden zich kandidaat. Het ontwerpbesluit voor de toekenning van de voorlopige vergunningen aan de betrokken operatoren werd  voor openbare raadpleging gepubliceerd op 23 maart 2020. 

Het voorontwerp van wet en drie ontwerpen van koninklijk besluit met betrekking tot 5G werden eind 2019 opnieuw voor openbare raadpleging voorgelegd waarna de federale ministerraad op 22 januari 2021 het dossier herbekeek en de teksten goedkeurde. Vervolgens volgde de goedkeuring van het wetsontwerp door het Overlegcomité op 26 mei 2021. Dit werd op 17 juni ook aangenomen in de plenaire vergadering van De Kamer en op 6 juli 2021 als wet gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Later volgde een openbare raadpleging (van 16 juli tot 31 augustus 2021) over de koninklijke besluiten met betrekking tot de multibandveiling en de 5G-gebruiksrechten.

Specifiek wat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreft werd een overlegcommissie bestaande uit 45 burgers en 15 parlementsleden opgestart die samen met diverse experts de modaliteiten voor de uitrol van 5G in het Brussels Gewest onderzocht, rekening houdend met het leefmilieu, de gezondheid, de economie, de werkgelegenheid en de technologie. De overlegcommissie heeft 43 aanbevelingen voorgesteld, waaronder het instellen van een openbaar en onafhankelijk toezicht om de gevolgen van de straling voor het leefmilieu in kaart te brengen, een instrument ter beschikking stellen dat burgers informeert over hun blootstelling aan niet-ioniserende straling, het optrekken van de stralingsnorm tot maximum 14,5 V/m etc.