Blogpost Radiofrequente elektromagnetische velden en insecten

Insecten zijn een essentieel onderdeel van het ecosysteem. Een ecosysteem steunt namelijk op de interactie tussen verschillende diersoorten onderling en de interactie die zij hebben met hun directe omgeving. Het verdwijnen van een soort kan dan ook een dramatische invloed hebben op de andere organismen waar zij mee samen leven. Zo dienen sommige insecten als bestuivers voor bepaalde plantensoorten. Indien dit niet kan gebeuren dragen deze planten geen vruchten, wat op zijn beurt weer een invloed heeft op organismen die deze planten, of hun vruchten eten. Zo kan een kleine verandering in de populatie van een bepaalde diersoort dus een hele kettingreactie teweegbrengen in hun directe omgeving.

Naast een ecologische rol spelen insecten vandaag de dag ook een economische rol, aangezien heel wat van onze landbouwgewassen afhankelijk zijn van bestuiving door insecten zoals onder andere de Westerse Honingbij (Apis Mellifera).

Insecten worden voortdurend blootgesteld aan RF-EMV. Het frequentiebereik dat voor draadloze telecommunicatiesystemen wordt gebruikt, zal in de nabije toekomst toenemen van minder dan 6 GHz (2G, 3G, 4G, en WiFi) tot frequenties tot 26 GHz (5G), zij het dat de 26 GHz-radiofrequentieband vooralsnog niet geveild zal worden in België. De 3.6 GHz-band is de hoogste frequentieband die tijdens veiling voorzien in de loop van 2022 onder de hamer zal gaan.

Voor mensen zijn de blootstellingslimieten vastgelegd op basis van de resultaten van epidemiologische studies inzake het voorkomen van bepaalde types hersenkankers, wat het voornaamste weerhouden gezondheidsrisico is dat gelinkt wordt met blootstelling aan RF-EMV. Het criterium dat in aanmerking genomen wordt bij de vaststelling van de bloostellingsnormen is de limiet voor de opwarming van weefsels. Er wordt dan ook gesproken over thermische en niet-thermische effecten.

Als de stralingsdichtheid groot genoeg is, kan deze inwendige temperatuurstijgingen in organismen of cellen veroorzaken, wat op hun beurt aanleiding kan geven tot biologische effecten, zoals bv. een thermoregulatorische respons (hieronder verstaan we alle mechanismen waarbij een organisme zijn lichaamstemperatuur kan regelen). Een dergelijke temperatuurstijging gebeurt echter niet als de stralingsdichtheid laag genoeg blijft. De stralingsdichtheid waarboven deze verhittingseffecten voorkomen wordt dan ook vaak de “thermische drempel” genoemd. De Belgische stralingsnormen garanderen niet-thermische blootstellingscondities voor mensen en bieden dus een bescherming tegen deze effecten. Voor niet-thermische effecten is het bewijsmateriaal over het algemeen beperkter en laat het niet toe conclusies te trekken.

De vraag stelt zich of de voor de mens vastgestelde blootstellingslimieten voldoende zijn om de gezondheid van deze insecten te behouden. Er zijn echter niet genoeg studies om dit met zekerheid te bevestigen.

Bij het bepalen of een specifieke frequentie bij een bepaalde stralingsdichtheid een opwarming zal kunnen veroorzaken, wordt veelal gebruik gemaakt van computersimulaties. Zo voert de WAVES groep van imec/UGent in België onderzoek uit naar de hoeveelheid straling die wordt opgenomen door deze insecten. Enkele van hun publicaties kan u hier of hier vinden. Hierin wordt aangetoond dat de hogere frequenties (zoals de 26 GHz band van 5G bijvoorbeeld) sterker zouden kunnen geabsorbeerd worden door insecten en dus een verhoging van de temperatuur in hun lichaam zouden kunnen veroorzaken, ze doen geen uitspraak over mogelijke schadelijke effecten. Merk evenwel op dat in België de 26 GHz-radiofrequentieband voorlopig niet geveild wordt, net omdat er nog onderzoek gaande is naar effecten van hogere radiofrequenties en er ook nog geen vraag vanwege de mobiele operatoren naar het gebruik hiervan is.

Zoals al eerder werd gezegd is onze kennis inzake insecten en RF-EMV eerder beperkt. Maar kunnen we uit onze huidige kennis al afleiden of RF-EMV mogelijk schadelijk kan zijn voor de insectenpopulaties?

Voor het Europees Panel STOA (Panel for the Future of Science and Technology) werd een literatuuroverzicht opgesteld met als doel effecten van blootstelling aan RF-EMV op niet-menselijke gewervelde dieren, ongewervelde dieren, planten en schimmels te beoordelen. Hierbij werden onder andere ook insecten zoals de honingbij mee in rekening gehouden. Er werd zowel gekeken naar studies die veranderingen in gedrag onderzochten alsook studies die keken naar andere biologische veranderingen.

Hierbij delen ze het spectrum van RF-EMV op in twee delen, namelijk de frequenties onder de 6 GHz, hier situeren zich de 2G/3G/4G-frequenties alsook alle 5G-frequenties die in 2022 door het BIPT zullen worden geveild, en het frequentiebereik boven 6 GHz, waar zich enkele 5G-frequenties bevinden die na 2025 potentieel in België zouden kunnen worden gebruikt.

Voor het frequentiebereik onder 6 GHz besluit de review dat thermische effecten kunnen optreden, bij blootstelling aan een veld met blootstellingsniveaus boven de thermische drempel. De Belgische stralingsnormen garanderen echter niet-thermische blootstellingscondities en bieden dus een voldoende bescherming tegen deze effecten. Bij lagere blootstellingsniveaus (die dus geen thermische effecten kunnen veroorzaken) laten de resultaten niet toe om besluiten te formuleren, o.a. door de vele studies met experimentele tekortkomingen. Dit is het geval voor alle bestudeerde organismen.

Voor frequenties hoger dan 6 GHz bij vermogensdichtheden die thermische effecten zouden kunnen veroorzaken bij kleine organismen zijn maar weinig studies beschikbaar, en het overgrote deel ervan heeft te kampen met experimentele tekortkomingen. Het is dus zeer moeilijk hier iets uit te besluiten. Het opvolgen van het onderzoek naar die hogere frequenties, die voorlopig ook nog niet beschikbaar gemaakt worden in België, wordt echter wel sterk aangeraden.

Bij niet-thermische blootstellingscondities aan deze frequenties geeft de review geen duidelijke indicaties van schadelijke effecten. Maar ook hier zijn er zijn grote experimentele tekortkomingen bij de bestaande studies wat verhindert conclusies te trekken.

In 2021 heeft Europa een oproep gedaan voor wetenschappelijke projecten die verband houden met RF-EMV, gezondheid en milieu. Hierbij werd een sterke nadruk gelegd op de kwaliteit van de projecten die zullen worden uitgevoerd onder de financiering van deze oproep.