Blogpost RF en dementie

Zoals samengevat door de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) (2022) (vrij vertaald):

Hoewel leeftijd de bekendste risicofactor is voor dementie, is dementie geen onontkoombaar gevolg van het biologische verouderingsproces. Dementie treft overigens niet enkel oudere mensen, tot in 9% van de gevallen gaat het om jongdementie (waarbij symptomen optreden voor de leeftijd van 65 jaar). Studies tonen aan dat mensen het risico van verlies van cognitief vermogen en dementie kunnen beperken door fysiek actief te zijn, niet te roken, alcoholmisbruik te vermijden, hun gewicht onder controle te houden, een gezond eetpatroon te hanteren en een gezond niveau van bloeddruk, cholesterol en bloedsuiker aan te houden. Bijkomende risico’s zijn depressie, sociaal isolement, lage schoolse prestaties, cognitieve inactiviteit en luchtvervuiling.

Er wordt evenwel nog onderzoek naar gevoerd en er worden verschillende werkhypothesen bekeken. In een recente studie geeft Pall (2022) een literatuuroverzicht van de gevolgen van elektromagnetische velden (EMV’s) met een lage intensiteitop de activering van calciumkanalen, wat zou kunnen leiden tot het ontwikkelen van symptomen van dementie op een jonge leeftijd. In dit deel bekijken we die publicatie en onderzoeken we de link tussen RF-EMV’s en Alzheimer. Dit overzicht is hoofdzakelijk gebaseerd op de rol van calcium bij het ontwikkelen van Alzheimer en de hypothese dat EMV’s een rol spelen bij de activering van voltage-gereguleerde calciumkanalen (VGCC’s) waardoor calciumionen (Ca²⁺, i.e. een atoom of molecule geladen door een tekort of overschot aan elektronen - Ca²⁺ betekent dat het calciumatoom 2 elektronen heeft verloren) door het celmembraan van de (hersen)cellen kunnen dringen:

1. In tal van cellen treedt Ca²⁺ op als een intracellulaire boodschapper bij de regulering van verscheidene celfuncties. Een verhoogd Ca²⁺ in hersencellen zou echter kunnen leiden tot de productie van hoge niveaus van het eiwitfragment bèta-amyloïde (Aβ), waarvan de eiwitaggregaten een rol spelen bij de ontwikkeling van Alzheimer (zie bijvoorbeeld Bharadwaj en al., 2009 ; Berridge, 2010; Guan en al., 2021). De toename van Ca²⁺ kan worden toegeschreven aan de foutieve activering van calciumkanalen. Die kanalen zijn essentieel voor de normale functie van die cellen. Opdat de hersenen kunnen functioneren speelt calcium bijvoorbeeld een belangrijke rol in de neuronen aangezien het betrokken is bij de zenuwimpulsoverdracht. Maar als de hoeveelheid calcium niet goed gereguleerd is, kan het zijn functie niet degelijk vervullen en dat kan leiden tot de ontwikkeling van een aantal neurodegeneratieve aandoeningen zoals Alzheimer. Veranderingen in de intracellulaire vrije calciumconcentratie doen zich voor in de hersencellen om tal van redenen, bijvoorbeeld tijdens het natuurlijke verouderingsproces (bijv. Eckert et al. 1994; Brini et al. 2014).
2. In het geval van activering van VGCC’s zouden RF-EMV met een lage intensiteit ertoe leiden dat te hoge calciumniveaus de cellen binnendringen. Hoewel chemische, elektrische of fysieke stimuli zouden kunnen leiden tot de activering van de calciumkanalen, focust het overzicht op de EMV-hypothese. Pall wees er echter op dat hier niet wordt beweerd dat EMV’s de enige uitlokkende causale factor zijn voor Alzheimer. In het overzicht werden studies opgenomen naar de mogelijke gevolgen van frequentievelden, van het statische veld tot de extreem laagfrequente en radiofrequente velden. Aangezien de auteur echter het vroege optreden van de ziekte van Alzheimer linkt aan een verhoogde blootstelling aan het RF-veld, focussen we op dat laatste veld.

We zullen deze hypothese meer in detail analyseren. In de eerste plaats zouden we willen benadrukken dat Pall (2022) geen volledig literatuuroverzicht geeft maar eerder een selectie van studies om zijn hypothese te staven. De auteur volgt overigens niet de traditionele regels van geneeskunde gebaseerd op wetenschappelijke bewijzen (waarbij eerst de kwaliteit van de studies wordt beoordeeld en vervolgens de hoogwaardige studies worden opgenomen). Er dient ook te worden opgemerkt dat de meeste artikelen geciteerd in het overzicht om het verband tussen RF-EMV en calciumkanalen aan te tonen, geschreven werden door de auteur zelf. Een aantal van deze artikelen werden vroeger al bekritiseerd door verscheidene auteurs binnen het domein en er werd kritiek geleverd zowel op de interpretatie van de resultaten van de besproken artikelen als op de aangehaalde fysische principes. Dit artikel kan niet worden beschouwd als een systematische review waaruit conclusies kunnen worden getrokken.

Verscheidene argumenten trekken de redelijkheid van de hypothese met betrekking tot de VGCC-actie in twijfel:

1. Als RF-EMV een impact zouden kunnen hebben, dan zou dat zijn via de herverdeling van elektrische ladingen op het niveau van het celmembraan, wat zou leiden tot mogelijke verschillen. Om daar een effect op te hebben zouden RF-EMV uitgezonden door RF-toestellen en -apparatuur moeten interfereren met het transmembraanpotentiaal, dat vele malen hoger ligt dan de huidige blootstellingslimieten in het RF-bereik (Wood & Karipidis, 2021). Er moet worden opgemerkt dat het elektrisch veld inderdaad de poreusheid van het celmembraan tijdelijk kan veranderen. Dat wordt elektroporatie genoemd en werd in het verleden al gebruikt voor klinische toepassingen. Maar de gebruikte EV’s hebben erg hoge intensiteiten en worden toegepast in de vorm van pulsen. Deze EV’s zijn noch in termen van signalen noch in termen van intensiteit gelijkaardig aan de RF-EMV-signalen die doorgaans gebruikt worden in de telecommunicatiesector (Europese Commissie, 2015).
2. De krachten boven een frequentie van 10 MHz worden, ruwweg, niet voldoende lang in eenzelfde richting uitgeoefend op een ion (een geladen deeltje, bijv. Ca²⁺) om het over dezelfde afstand als de membraandikte te bewegen (Sheppard et al, 2008). We kunnen de vergelijking maken met een bal (het ion) in een buis die naar de ene of de andere zijde kan worden gekanteld (het elektromagnetisch veld dat het ion zal aantrekken). Als, wanneer je de buis kantelt, het 1 s duurt voordat de bal eruit komt (= door het membraan), dan zal hij niet bewegen als je de buis 10 000 x/s of meer doet kantelen in het RF-bereik.

Samengevat kan gesteld worden dat er tot op heden geen bewijs is dat RF-EMV een impact hebben op de ontwikkeling van Alzheimer. Om enige risicofactoren te isoleren voor een dergelijke alomtegenwoordige ziekte die op latere leeftijd optreedt, zouden grootschalige epidemiologische studies nodig zijn die moeilijk uit te voeren zijn. Dat klopt des te meer in het geval van RF-EMV: een van de moeilijkste aspecten om te onderzoeken is wellicht de gedragsverandering die mobiele telefoons teweegbrengen in het leven van de mens, bijv. urenlang per dag met de telefoon bezig zijn, tijd spenderen aan repetitieve handelingen, minder lang fysiek actief bezig zijn, ... dat zou allemaal gevolgen kunnen hebben, positieve of negatieve, die geen verband houden met RF-EMV-blootstelling maar toch moeilijk te onderscheiden zijn in epidemiologische studies. Studies dienen dus omzichtig opgezet te worden om hiermee rekening te houden.

Brini, M., Calì, T., Ottolini, D., & Carafoli, E. (2014). Neuronal calcium signaling: function and dysfunction. Cellular and molecular life sciences : CMLS, 71(15), 2787–2814. https://doi.org/10.1007/s00018-013-1550-7

Catterall WA. Voltage-gated calcium channels. Cold Spring Harb Perspect Biol. 2011 Aug 1;3(8):a003947. doi: 10.1101/cshperspect.a003947. PMID: 21746798; PMCID: PMC3140680.

Eckert, A., Hartmann, H., Förstl, H., & Müller, W. E. (1994). Alterations of intracellular calcium regulation during aging and Alzheimer's disease in nonneuronal cells. Life sciences, 55(25-26), 2019–2029. https://doi.org/10.1016/0024-3205(94)00382-3

European Commission (EC) (2015). Tools and methods for in vivo electroporation https://cordis.europa.eu/article/id/159850-clinical-applications-of-electroporation

Pall M. L. (2022). Low Intensity Electromagnetic Fields Act via Voltage-Gated Calcium Channel (VGCC) Activation to Cause Very Early Onset Alzheimer's Disease: 18 Distinct Types of Evidence. Current Alzheimer research, 19(2), 119–132. https://doi.org/10.2174/1567205019666220202114510

SCENHIR (2015)

Sheppard, A. R., Swicord, M. L., & Balzano, Q. (2008). Quantitative evaluations of mechanisms of radiofrequency interactions with biological molecules and processes. Health physics, 95(4), 365–396. https://doi.org/10.1097/01.HP.0000319903.20660.37

Winblad, B., Amouyel, P., Andrieu, S., Ballard, C., Brayne, C., Brodaty, H., Cedazo-Minguez, A., Dubois, B., Edvardsson, D., Feldman, H., Fratiglioni, L., Frisoni, G. B., Gauthier, S., Georges, J., Graff, C., Iqbal, K., Jessen, F., Johansson, G., Jönsson, L., Kivipelto, M., … Zetterberg, H. (2016). Defeating Alzheimer's disease and other dementias: a priority for European science and society. The Lancet. Neurology, 15(5), 455–532. https://doi.org/10.1016/S1474-4422(16)00062-4

Wood, A., & Karipidis, K. (2021). Radiofrequency Fields and Calcium Movements Into and Out of Cells. Radiation research, 195(1), 101–113. https://doi.org/10.1667/RADE-20-00101.1

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33206197/

World Health Organization (2022). Dementia. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia